آنچه پیش‌روی شماست نوشتاری مرتبط با مجموعه‌های فلسفه فقه با عنوان «معیارهای تشخیص اَهم از مهم در فقه اسلامی» و از جمله مباحث فاخر و ارزشمندی است که تا کنون به صورت دقیق و عمیق مورد سنجش و ارزیابی قرار نگرفته است؛ با این توضیح که متکفّل استنباط اَهم، در هنگام تزاحم چند تکلیف نیازمند است که معیارهای ترجیح یک حکم را مترصّد شود و با تمسک به عقل، به کسر و انکسار ملاک‌های ترجیح بپردازد و در نهایت تکلیفی را که مطابق با آموزه‌های وحیانی است، گزینش نماید. این پژوهش که حاصل سه سال تلاش پی‌درپی در هزاران آیه و روایت به صورت تحلیلی و مستدلّ انجام شده، در صدد است که به صورت راهبردی به متدیّنین در گزینش تکالیف مطابق شریعت مدد رساند؛ تا از وادی تحیّر در عمل به تکالیف متعدّد رهایی یابند.
معیارهای تشخیص "اهم" از "مهم" در فقه اسلامی
- نویسنده : میرزا محمد واعظ
- ناشر : دانشگاه شهید مطهری
- نوبت چاپ : نخست
- تاریخ انتشار : 1402
- نوع جلد : شومیز
- اندازه : وزیری
مقدمه 13
بخش اول: کلیات و مباحث نظری 23
فصل اوّل: «اَهمّ» و «مهمّ» 25
مبحث اوّل: پیشینۀ قاعده «اَهمّ و مهمّ» 26
مبحث دوّم: أدلۀ قاعدۀ«اَهمّ و مهمّ» 27
گفتار اوّل: کتاب 28
گفتار دوّم: سنّت 30
گفتار سوّم: سیرۀ عقلا 31
گفتار چهارم: حکم عقل 32
مبحث سوّم: موارد نقض قاعده 33
گفتار اوّل: توجیه وسیله برای هدف 34
گفتار دوّم: تقیّۀ در خون 36
فصل دوّم: مفاهیم مرتبط 39
مبحث اوّل: مفهوم تزاحم و تفاوت آن با مفاهیم مرتبط 40
گفتار اول: مفهوم تزاحم 40
گفتار دوم: نسبت تزاحم با قاعدۀ «اَهمّ و مهمّ» 41
گفتار سوم: تفاوت‌های تزاحم و تعارض 42
مبحث دوّم: مفاهیم مصلحت و مفسده 45
مبحث سوّم: اقسام تزاحم 49
گفتار اوّل: تزاحم امتثالی 49
گفتار دوم: تزاحم ملاکی 53
گفتار سوم: تزاحم حفظی 53
مبحث چهارم: وضعیت دو حکم متزاحم از منظر معیار‌ها 54
بخش دوم : اصول موازنۀ اهم و مهم 57
فصل اوّل: سطوح معرفت به اَهمّ 59
مبحث اوّل: معرفت به اَهمّ معلوم 60
مبحث دوّم: معرفت به اَهمّ مُحتمل 60
گفتار اوّل: دلایل قائلان به ترجیح «اَهمّ محتمل» 61
گفتار دوّم: دلایل قائلان به عدم ترجیح «اَهمّ محتمل» 61
گفتار سوم: اندیشۀ مختار در ترجیح «اَهمّ محتمل» 62
فصل دوّم: مرجع تشخیص اَهمّ 65
مبحث اوّل: محور بحث در تشخیص مرجع اَهمّ 66
مبحث دوّم: مرجعیّت عقل در تشخیص اَهمّ 69
مبحث سوّم: مرجعیّت شرع در تشخیص اَهمّ 70
گفتار اوّل: اندیشۀ إنعزال 71
گفتار دوّم: اندیشۀ شمول 72
گفتار سوّم: اندیشۀ اعتدال 74
مبحث چهارم: نقش عرف در تشخیص اَهمّ 75
گفتار اوّل: نظرات مثبتین مرجعیّت عرف 75
گفتار دوّم: نظرات نفی‌کنندگان مرجعیّت عرف 76
گفتار سوم: جمع بین نظرات 77
مبحث پنجم: نقش دیگر مرجع‌ها در تشخیص اَهمّ 78
مبحث ششم: تاثیر اتّحاد یا افتراق مرجع استنباط در تشخیص مرجع تزاحم 81
بخش سوم: معیارهای تشخیص اَهم از مهم و شواهد آن 85
فصل اوّل: بررسی معیارهای قطعی تشخیص اَهمّ 87
مبحث اوّل: معیارهای مُستفاد از آیات و روایات 88
گفتار اول: وجه جمع میان بعضی از روایات متعارض در تشخیص اَهمّ 90
گفتار دوم: معیارهای مُستفاد از آیات و روایات در تقویت دین و دین‌داری 92
گفتار سوم: معیارهای مُستفاد از آیات و روایات در کیفیّت عمل 94
گفتار چهارم: معیارهای اَهمّ در تقابل حقوق مُستفاد از آیات و روایات 100
مبحث دوّم: معیارهای مُستفاد از مقاصد شریعت 104
گفتار اول: وجه ارتباط تشخیص اَهمّ با مقاصد شریعت 104
گفتار دوم:جلوههای مقاصد شریعت 107
گفتار سوم: عدم استقصاء تعداد و ترتیب طولی «مقاصد شریعت» 116
گفتار چهارم: نمونه‌های عینی از تزاحم احکام در پرتو مرجّحیّت مقاصد شرع 119
مبحث سوّم: معیارهای مُستفاد از حکم عقل 123
گفتار اول: ترجیح حکم بدون جایگزین بر حکم دارای بدل 124
گفتار دوم: ترجیح حکم فوری یا مضیّق بر حکم موسّع 125
گفتار سوم: ترجیح تکلیف مطلق بر تکلیف مشروط 125
گفتار چهارم:ترجیح تکلیف مسبوق به زمان وجوب 126
گفتار پنجم: ترجیح فاسد بر افسد (دفع افسد به فاسد) 126
مبحث چهارم: معیارهای مُستفاد از حضور مصلحت یا دفع مفسده 128
گفتار اول: اولویّت مصالح أخروی بر مصالح دنیوی 130
گفتار دوم: اولویّت مصالح نوعی بر شخصی 131
گفتار سوم: اولویّت مصالح ضروری بر عمومی و تحسینی 132
گفتار چهارم: اولویّت مصالح مقطوع بر احتمالی 133
گفتار پنجم: اولویّت مصالح مستمرّ بر مقطعی 134
گفتار ششم: اولویّت مصالح بنیادی بر شکلی 134
گفتار هفتم: اولویّت مصالح حافظ نظام بر دیگر مصالح 135
گفتار هشتم: اولویّت مصالح تؤأم با سهولت بر دیگر مصالح 135
گفتار نهم: اولویّت مصالح همسو با مقاصد شریعت بر دیگر مصالح 136
فصل دوّم: بررسی معیارهای احتمالی در تشخیص اَهمّ 137
مبحث اوّل: اولویّت دفع مفسده نسبت به جلب مصلحت 138
گفتار اول: محور بحث در اولویّت دفع مفسده 138
گفتار دوم: نمونه‌های اولویّت دفع مفسده در فقه و اصول 139
گفتار سوم: قرائت‌های اولویّت دفع مفسده نسبت به جلب مصلحت 141
گفتار چهارم: مدرک و سند قرائت‌های چهارگانه 141
گفتار پنجم: اولویّت دفع مفسده در هنگام شک 159
مبحث دوّم: اولویّت با قاعدۀ قرعه 161
گفتار اول: جایگاه قرعه در تشخیص اَهمّ 161
گفتار دوم: مدرک و سند قاعدۀ قرعه 162
گفتار سوم: نمونه‌های عینی قرعه در فقه 168
گفتار چهارم: شروط قرعه در تشخیص اَهمّ 171
گفتار پنجم: اندیشۀ مختار در تمسّک به قرعه 173
جمع بندی و نتیجه گیری 177
منابع و مآخذ 193