وحدت وجود یا وحدت شهود از نگاه شیخ علاءالدوله سمنانی، سیدمحمد گیسودراز و شیخ احمد سَرهِندی (نقد و محاکمه)

2,700,000 ریال 3,000,000

ابن‌عربی و پیروان مکتب وی بر این باورند که وجود یکی بیش نیست. از نگاه ایشان وجود یک حقیقت خارجیِ اصیل می‌باشد و مصداق آن تنها حق تعالی است. کثرت، حقیقت و اصالت ندارد. چیزی جز آن واحد مطلق را نمی‌توان به صفت وجود موصوف نمود. اصحاب عرفان نظری، کثرت مشهود در خارج را به کلی نفی نمی‌کنند و آن را هیچ و پوچ و توهم محض نمی‌دانند. اما در عین حال، تأکید می‌کنند که کثرت مشهود، کثرت در وجود نیست، بلکه کثرت در مظاهر و شؤون آن واحد مطلق است.


شیخ علاءالدوله سمنانی از عرفای تأثیرگذار قرن هشتم هجری با وحدت وجود ابن‌عربی مخالفت نمود. با ورود اندیشه‌های عرفانی شیخ علاءالدوله به شبه قاره هند، سید محمد حسینی مشهور به گیسودراز، از عرفای قرن هشتم و نهم هجری و از مشایخ بزرگ طریقه چشتیه به پیروی از شیخ علاءالدوله سمنانی با وحدت وجود ابن‌عربی و برخی آراء دیگر وی به مخالفت برخاسته و در آثار خود به نقد آراء ابن‌عربی پرداخت. حدود دویست سال بعد، شیخ احمد سَرهِندی از عرفای دیگر شبه قاره با وحدت وجود ابن‌عربی مقابله جدی را انجام داده و در آثار خود تصریح به وحدت شهود در مقابل وحدت وجود نموده است.


این اثر به تبیین نظر ابن عربی و بیان و نقد انتقادات سایرین پرداخته است.

مقدمه     11


 


فصل اول: وحدت وجود از دیدگاه ابن‌عربی و شارحان مکتب وی        15


 


درآمد      16


 


شرح احوال و آثار ابن‌عربی   17


 


شرح احوال          17


 


آثار        19


 


معرفی شارحان مکتب ابن‌عربی          22


 


مفهوم و مصداق وجود          31


 


اقوال درباره وحدت و کثرت در وجود   32


 


دیدگاه حکمت مشاء: «وحدت سنخی و کثرت تباینی وجود»   32


 


دیدگاه حکمت متعالیه: «وحدت سریانی و کثرت تشکیکی وجود»        33


 


دیدگاه ابن‌عربی: «وحدت شخصی وجود و کثرت ظهور»     36


 


مقایسه دیدگاه حکمت مشاء و حکمت متعالیه و عرفان ابن‌عربی          37


 


اعتبارات وجود      39


 


تحلیل لوازم اقسام اقوال وحدت و کثرت در وجود (مشاء، حکمت متعالیه، عرفان نظری)    42


 


لوازم وحدت سنخی و کثرت تباینی وجود 42


 


چگونگی ارتباط حق و خلق: «نظریه علیت»       42


 


چگونگی تمایز حق و خلق: «تمایز انفکاکی حق و خلق»      44


 


لوازم وحدت سریانی و کثرت تشکیکی وجود       44


 


چگونگی ارتباط حق و خلق: «نظریه فیض و اضافه اشراقیه»           44


 


چگونگی تمایز حق و خلق: «تمایز افتقاری و امکان فقری خلق»        48


 


اعتبارات وجود      49


 


وجود مطلق مقسمی 49


 


وجود مطلق قسمی   62


 


وجود مقید 66


 


لوازم وحدت شخصی اطلاقی و کثرت ظهور        67


 


درآمد      67


 


چگونگی ارتباط حق وخلق: «نظریه تجلی»         71


 


هویت اسم در فرآیند تجلی      77


 


تمثیلات تجلی        79


 


سایه و صاحب سایه (شخص) 80


 


آینه و صورت در آینه          81


 


موج و دریا           82


 


چگونگی تمایز حق و خلق: «تمایز احاطی»        84


 


لوازم اطلاق مقسمی وجود حق 89


 


جمع میان تشبیه و تنزیه        89


 


خیر و شرّ            94


 


نفی حلول و اتحاد    101


 


نفی همه خدایی      104


 


فصل دوم: شیخ علاءالدوله سمنانی و وحدت وجود  109


 


زندگی، احوال، آثار وشرایط اجتماعی سمنانی      110


 


وجود‌شناسی از دیدگاه سمنانی 121


 


وجود حق تعالی     124


 


نسبت وجود و ذات حق         128


 


نسبت وجود حق و وجود ممکنات         131


 


اشکال شیخ علاءالدوله بر وحدت وجود ابن‌عربی   133


 


فصل سوم: سید محمد گیسودراز و وحدت وجود    139


 


زندگی، احوال، آثار و شرایط اجتماعی گیسودراز  140


 


ابن‌عربی از نگاه گیسودراز    147


 


وجودشناسی از دیدگاه گیسودراز          151


 


وجود حق 151


 


وجود ممکنات و نسبت آن با وجود حق   155


 


اشکال گیسودراز بر وحدت وجود ابن‌عربی         157


 


انتقاد از استعمال تعبیر«مطلق» بر خداوند متعال و تشبیه آن به کلی طبیعی        159


 


انتقاد از یکی دانستن حق و خلق           162


 


فصل چهارم: شیخ احمد سَرهِندی و وحدت وجود    165


 


زندگی، احوال، آثار و شرایط فرهنگی ـ اجتماعی دوران سَرهِندی       166


 


زندگی، احوال و آثار            166


 


شرایط فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی دوران سَرهِندی          171


 


ابن‌عربی از دیدگاه سَرهندی   184


 


تمجید سَرهِندی از ابن‌عربی   184


 


مخالفت سَرهِندی با ابن‌عربی  189


 


عوامل مخالفت سَرهندی با ابن‌عربی      189


 


موارد مخالفت سرهندی با ابن‌عربی      192


 


سرهندی و تعلق خاطرش به علم کلام    194


 


وجود‌شناسی از دیدگاه سرهندی           197


 


وجود حق تعالی     197


 


نسبت وجود و ذات حق         199


 


وجود ممکنات و نسبت آن با وجود حق   201


 


مراتب وجود         204


 


موهوم بودن ممکنات           206


 


تأکید بر تنزیه حق از ممکنات و نفی سریان، احاطه، قرب و معیت ذاتی حق       208


 


توحید وجودی و توحید شهودی            212


 


تجلی ذاتی و مقام فنا و بقا      217


 


اشکال سرهندی بر وحدت وجود ابن‌عربی           222


 


انتقاد از عینیت حق با اشیاء    224


 


انتقاد از اتحاد خلق با حق و«همه اوست»           226


 


فصل پنجم: نقد و تحلیل نقد های سمنانی و گیسودراز و سرهندی بر وحدت وجود  231


 


درآمد      232


 


نقد انتقادات مشترک سمنانی، گیسودراز و سرهندی بر وحدت وجود ابن‌عربی     233


 


نقد انتقاد از عینیت حق با اشیا 233


 


نقدِ انتقاد از اتصاف حق به امور پست و مذموم     235


 


انتقاد مشترک سمنانی و گیسودراز: انتقاد از استعمال خصوصیت «اطلاق» برای حق و تشبیه آن به کلی طبیعی 238


 


نقد و تحلیل فلسفی   240


 


الف) دیدگاه ملاصدرا           240


 


ب) دیدگاه حکیم نراقی          242


 


نقد وتحلیل انتقاد سمنانی و گیسودراز بر اساس مبانی مکتب ابن‌عربی   246


 


عدم وصول به عمق کلام ابن‌عربی در اطلاق مقسمی وجود   246


 


خلط میان اعتبارات وجود      249


 


تشبیه وجود مطلق به کلی طبیعی          251


 


انتقاد مشترک گیسودراز و سرهندی: انتقاد از سریان، احاطه و معیت ذاتی حق با عالم        252


 


سمنانی، گیسودراز، سرهندی و وحدت شهود        253


 


شیخ علاءالدوله سمنانی و وحدت شهود   253


 


سیدمحمد گیسودراز و وحدت شهود       259


 


سرهندی و وحدت شهود (توحید شهودی) 264


 


تفاوت وحدت وجود و وحدت شهود       265


 


مقام فنا و نسبت آن با وحدت وجود و وحدت شهود 267


 


جمع‌بندی و نتیجه‌گیری         280


 


نمایه ها   285


 


فهرست منابع        296