درآمدی بر فلسفه تصوف

پیشگفتار 13

1.چیستی فلسفه تصوف 13

2.ضرورت 14

3.هدف و غایت 15

4.روش 15

5.مسائل 15

فصل اول: چیستی طریقت در تصوف و عرفان اسلامی 17

خرقه در تصوف و عرفان اسلامی 18

1ـ خرقه در لغت و اصطلاح 19

فایده‌های خرقه 20

انواع خرقه 21

مستندات دینی خرقه 23

وصایت معنوی در فرهنگ شیعی 32

اصطلاحات کلیدی در تصوف 35

کرسی‌نامه 35

اجازه در تصوف و اقسام آن 37

اقسام اجازه 38

بیعت ولویه 38

پیر ناسوتی، پیر ملکوتی، پیر جبروتی و پیر لاهوتی 40

نکته 40

مرابطۀ باطنی با امامان معصوم در طرایق صوفیانه شیعی 42

شریعت، طریقت، حقیقت 43

فصل دوم: ولایت در تصوف و عرفان اسلامی 49

چیستی ولایت 50

تبیین رسالت، نبوت و ولایت 52

ختم نبوت تشریعی و استمرار ولایت 54

اتصاف غیر معصوم به مقام ولایت 55

تبیین قرآنی و روایی مقربین 55

تفاوت مقام ولایت در انبیاء و اوصیا با سایر اولیاء 58

اقسام ولایت 60

یک. ولایت عامه و خاصه 60

دو. ولایت شمسیه و قمریه 61

سه. قطب ناطق و صامت 62

استعمال این واژه در معصومین 62

معنای صامت و ناطق در تصوف 63

القاب طریقتی 64

فصل سوم: علل و عوامل پیدایش طرائق صوفیه 67

عوامل پیدایش طرایق صوفیه 68

الف:عوامل عرفانی 69

اصل ولایت باطنی 69

2.گذر از شیخ التعلیم به شیخ التربیة 69

وضع قواعد طریقتی خاص 70

ب: عامل اجتماعی 73

تأسیس انجمن‌های اخوت و برادری و ساخت نهادهای اجتماعی مانند خانقاه 73

بحث روایی و قرآنی دربارۀ اخوت 74

بررسی دیدگاه برخی محققان دربارۀ پیدایش صوفیه 77

بررسی دیدگاه اسپنسر ترمینگهام 78

بررسی دیدگاه دکتر زرین کوب 83

بررسی دیدگاه آنه ماری شیمل 85

تعدد طرائق صوفیه 89

فصل چهارم: اهمیت‌معنوی‌و پیدایش‌وگسترش‌‌طرائق‌صوفیه‌وآسیب‌شناسی‌آن 91

الف: اهمیت معنوی پیدایش و گسترش طرائق صوفیه 92

طرائق صوفیه، حافظان و امانتداران معنویت اصیل اسلامی 92

تبدیل‌تصوف‌به‌حرکتی مردمی‌و بهره‌مندی‌طبقات‌عامه‌ازمعنویت اسلامی 93

گسترش اسلام و تعالیم آن در جهان 94

گسترش تشیع و محبت اهل بیت 94

ترویج روحیه اخوت و برادری در جامعه اسلامی 95

تربیت دینی مردم 95

خدمات سیاسی و اجتماعی 95

عارفان و اصلاح مشکلات جامعه 96

ب: آسیب‌شناسی پیدایش طریقت‌ها با تاکید بر نظام سلسله‌ای 96

سوء استفاده از اصل خرقه 97

کشمکش و منازعات فرقه‌ای برای جانشینی و خلافت سلسله 98

موروثی شدن قطبیت 98

ج:آسیب‌های کلی تصوف 99

افراط در آداب و مستحسنات صوفیه و حبس روحی سالک 99

انحصارطلبی 99

عقل‌گریزی 100

علم‌گریزی 101

شریعت‌گریزی 101

د: آسیب‌های گسترش طرائق صوفیه 103

ورود برخی خرافات عوام در طرائق صوفیه و ابتذال و انحطاط آنها 103

توجه به کرامات و اعمال خارق العاده 103

رکود و تحجر اسلام 105

فصل پنجم: مستحسنات صوفیه 109

بُعد تربیتی عرفان در طرایق صوفیه 110

تعریف استحسان 113

نسبت استحسان با بدعت 113

تعریف مستحسنات صوفیه 116

ملاک‌های مستحسنات صوفیه 116

رُهبانیت در قرآن کریم 117

بیان ابن‌عربی دربارۀ دین عندالخلق 118

دیدگاه علامه طباطبایی دربارۀ رهبانیت 119

دیدگاه فیض کاشانی دربارۀ چله‌گرفتن و ترک حیوانی 121

دیدگاه ملا حسینقلی همدانی 122

تفکیک میان صوفیان حقیقی و جهلۀ صوفیه 122

فصل ششم: مناسبات تصوف و تشیع 125

مناسبات تصوف و تشیع 126

منشأ تصوف و تشیع 127

پیوندهای ماهوی تصوف و تشیع 133

دلایل ماهیت شیعی داشتن تصوف 134

دلیل اول : تربیت‌شدگان خاص ائمۀ شیعه 134

دلیل دوم: ولایت 135

دلیل سوم: تفسیر و تأویل باطنی قرآن و جهان 136

دلیل چهارم: جهان‌شناسی و معادشناسی 138

دلیل پنجم: شجره‌نامه‌ها و کرسی‌نامه‌ها 138

2ـ آموزه‌های مشترک تصوف و تشیع 140

1ـ ولایت 140

2ـ خرقه 141

3ـ تفسیر و تأویل باطنی 141

4ـ امام و مرشد 141

5ـ امام و قطب 142

6ـ مهدویت 142

7ـ حقیقت محمدیه 143

8ـ نور محمدیه 143

9ـ مقامات باطنی و حالات و مقامات عرفانی 144

10ـ توسل به ائمه و همت گرفتن از اولیا 144

ارتباطات تاریخی تشیع و تصوف 146

مشایخ اولیه تصوف در دوران امامان شیعه 146

مشایخ تصوف و تصوف پس از امامان شیعه 147

فصل هفتم: مخالفت برخی عالمان دینی با تصوف 151

نقدهای عالمان دینی به تصوف 152

نقدهای برون‌گروهی اهل سنت 156

نقدهای درون‌گروهی شیعه 157

سیر تاریخی‌ردیه‌نویسی بر تصوف‌و صوفیان‌از قرن‌دهم تا پانزدهم‌هجری 162

دلایل فشار حکومت صفویه به صوفیان 163

خاتمه: آسیب‌شناسی تصوف معاصر در ایران 173

منابع 181

نمایه 187