مقدمۀ مؤلف
تنوع آرای اهل سنت را نسبت به هویت امام مهدی 16
عقیدۀ علمای اهل سنت به امامت دوازده امام 19
مهدی نوعی یا شخصی؟ 21
علمای قرن چهارم معتقد به هویت امام مهدی
1.بَلاذُری، ابومحمّد احمد بن محمّد بن هاشم طوسی (م، 339ﻫ) 24
2.ابو نَصر بخاری، سهل بن عبدالله بن داود بن سلیمان (م، پس از 341ﻫ) 26
3.مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین بن علی (م،346 ﻫ) 26
4.ابن خالویه، ابو عبد الله حسین بن حمد (م،370 ه) 27
5.خوارزمی، ابو عبد الله محمّد بن أحمد بن یوسف کاتب بلخی (م، 387 ه) 28
علمای قرن پنجم معتقد به هویت امام مهدی
6.زیادی، ابو طاهر محمّد بن محمش شافعی نیشابوری(317 ـ 410ﻫ) 30
7.حافظ، ابو الفتح محمّد بن احمد بن ابی الفوارس (338 - 412 ﻫ) 30
8.آدمی شیرازی، ابو مبارک عبد العزیز بن محمّد بن منصور(393 - 432ﻫ ) 32
9.مؤذن، ابو صالح أحمد بن عبد الملک بن علی بن احمد مؤذّن نیشابوری (388 -470 ﻫ ) 32
10.اسفَرایینی، ابو مظفّر شهفور بن طاهر بن محمّد شافعی (م471 ه) 33
11.اصفهانی ملنجی، ابو مسعود سلیمان بن ابراهیم بن محمّد بن سلیمان(397 - 486ﻫ) 34
12.قلانسی، ابوبکر عبد الله بن محمّد قلانسی (م، در حدود500) 34
علمای قرن ششم معتقد به هویت امام مهدی
13.نویسندۀ مجمل التواریخ و القصص (نگاشته در 520 ﻫ) 36
14.جامی نامقی، ابونصر احمد بن ابی الحسن (م،536 ﻫ) 37
15.غزالی، ابوحامد محمّد بن محمّد بن محمّد طوسی (450 - 505 ﻫ) 37
16.یحیى بن سلامة بن الحسین ابو الفضل شافعی حصکفی (م، 551 أو 553 ): 40
17.ابن خشاب، ابو محمّد عبدالله بن احمد بن محمّد بن خشاب (م، 567ﻫ): 41
18.موفق مکّی، ابو المؤید موفق بن احمد خوارزمی ( 484 - 568 ﻫ) 42
19.ابن ازرق، ابو الفضل عبدالله بن محمّد بن عبدالوارث فارقی، (م، 590 ﻫ) 43
علمای قرن هفتم معتقد به هویت امام مهدی
20.فخر رازی، ابو عبدالله محمّد بن عمر تمیمی شافعی (544 - 604 ﻫ ): 46
21.ابن اثیر، ابو السعادات مبارک بن محمد بن محمد بن عبدالکریم (554 - 606ﻫ) 49
22.شرف الدین ابو العباس احمد بن علی بن یوسف قُرشی بونی (م،622 ﻫ) 51
23.یاقوت حموی، أبو عبد الله شهاب الدّین یاقوت بن عبدالله رومی حموی (574 - 626ﻫ) 52
24.شیخ عطار، ابو حامد فرید الدین محمّد بن ابراهیم نیشابوری (540 - 627ﻫ) 54
25.ابن اثیر، ابو الحسن علی بن محمّد بن عبد الکریم شیبانی جزری (555ـ630ﻫ) 57
26.محیی الدین ابن عربی، ابو بکر محمّد بن علی بن محمّد (560 - 638 ﻫ) 57
27.سعد الدین حَمَوی، محمّد بن المؤید بن ابی الحسین (م، 650 ﻫ) 64
28.ابن طلحه شافعی، أبو سالم کمال الدین محمّد بن طلحه ابن الحسن القرشی (م 652 ﻫ ) 65
29.سبط ابن‌جوزی، شمس الدین یوسف ابن قزاوغلی ابن عبد الله حنفی (م 654 ﻫ): 70
30.کَنجی شافعی، أبو عبدالله، محمّد بن یوسف (م، 658 ﻫ) 72
31.ابن ابی الربیع، عماد الدین أبو طاهر عبد السلام بن محمود بن محمّد حنفی (م، 661 ﻫ) 72
32.مولوی (مولانا)، جلال الدین بلخی رومی محمّد بن محمّد (604 - 672 ﻫ) 73
33.صدر الدین قونوی، محمّد بن إسحاق بن یوسف ابن علی قونوی رومی (م، 672ﻫ ) 74
34.ابن خلکان، ابو العباس شمس الدین احمد بن محمّد (م،681 ﻫ ) 77
35.عزیزالدین بن محمّد نَسَفی (م،686 ﻫ ) 77
36.عامر بصری، عزّ الدین ابو الفضل عامر بن عامر بصری (م 696 ﻫ ): 78
علمای قرن هشتم معتقد به هویت امام مهدی
37.جُوینی شافعی، ابراهیم بن محمّد صدرالدّین حَمُوئی (644 ـ 722ﻫ) 82
38.ظهیر الدین ابو الفضائل اسماعیل بن المظفر (م،730 ﻫ ) 84
39.ابو الفداء، اسماعیل بن علی بن شاهنشاه بن ایوب(672 ـ 732 ﻫ) 84
40.علاء الدوله سمنانی، احمد بن محمّد شمس الدین (659 - 736 ﻫ) 85
41.حمدالله بن تاج الدین ابى بکر بن حمد بن نصر مستوفى قزوینی (م، بعد از 740 ﻫ) 86
42.زرندی حنفی، شمس الدین زَرَندی، محمّد بن یوسف (693 - 747 ﻫ ) 87
43.ذهبی، ابو عبدالله محمّد بن احمد بن عثمان بن قایماز (673 - 748 ﻫ ) 88
44.ابن وردی، ابوحفص بن مظفّر بن ابن ابی الفوارس (691 - 749ه) 89
45.کازرونی، سعد الدین محمّد بن مسعود بن محمّد(م، 758 ﻫ ) 90
46.صَفَدی، صلاحالدین خلیل بن ایبک (696 - 764 ﻫ ) 91
47.عبدالله بن محمّد مطیری شافعی (م، 765 ﻫ ) 92
48.یافعی، عفیف الدّین عبدالله بن اسعد علی یافعی(698 - 768 ﻫ ) 93
49.سید علی بن شهاب الدّین محمّد همدانی(م،786 ﻫ ): 94
علمای قرن نهم معتقد به هویت امام مهدی
50.سمنانی، اشرف السید امیر جهانکیر بن سلطان إبراهیم سمنانی(م،808 ) 98
51.ابن شِحنة، ابو الولید محبّ الدّین، محمّد محمود بن غازی بن ایوب (749 - 815 ﻫ ) 100
52.قَلْقَشندی، شهاب الدّین ابوالعباس بن عبدالله قاهری شافعی (756 - 821 ﻫ) 100
53.بارسا، خواجه محمّد بن محمّد بن محمود حافظ بخاری (756 - 822 ﻫ ) 101
54.شاه نعمت الله ولیّ، سید نور الدین نعمت الله بن عبدالله (731 – 834ﻫ) 109
55.ابن‌جَزَری، أبو الخیر شمس الدین محمّد بن محمّد (751 - 833 ﻫ) 110
56.فصیح خوافی، احمد بن جلالالدین (777 - بعد 845 ﻫ ) 113
57.ملک العلماء شهاب الدین احمد بن عمر جانبوری هندی (م، 848 / 849 ﻫ ) 114
58.رضوان العقبی، أبو نعیم رضوان بن محمّد عقبی شافعی مصری (769 - 852 ﻫ ) 115
59.ابن صباغ مالکی، نور الدین علی بن محمّد بن أحمد (784 - 855 ﻫ ) 116
60.بسطامى، زینالدّین عبدالرّحمن بن محمّد انطاکی (م،858 ﻫ ) 118
61.رفاعی، أبوالمعالی سراج الدین محمّد بن عبدالله (793 - 855 ﻫ ) 124
62.محمّد بن سید جعفر حسینی مکّی جشتی دهلی هندی (م،891) 125
63.جامی، نور الدّین عبدالرّحمن بن احمد بن محمّد دشتی حنفی (817 -898ﻫ) 125
علمای قرن دهم معتقد به هویت امام مهدی
64.ابو العصمه محمّد معصوم بابا سمرقندی (از علمای قرن دهم) 134
65.سید نسیمی، محمّد بن داود صوفی (م، 901 ﻫ ) 135
66.میرخواند، محمّد بن برهان الدین خاوند شاه (838 - 903 ﻫ ) 136
67.واعظ کاشفى سبزوارى، کمال الدین حسین بن على (حدود 840 - 910 ﻫ ) 137
68.مَیبدی، حسین بن معین الدین قاضی میر الحسینی(م،910ﻫ) 139
69.سُیوطی، جلالالدین أبو الفضل بن أبی بکر الخضیری الشافعی (849 - 911ﻫ) 144
70.دوانی، جلال الدین محمّد بن أسعد صدیقی ( 830 - 918 ه) 145
71.فضل بن روزبهان، ابوالخیر فضل الله بن ابى محمّد (860 - 925 ﻫ ) 146
72.شیخ عارف حسن عراقی مصری (م،923/ 932 ﻫ ) 162
73.محیی الدین لاری (ت 933 ﻫ ) 164
74.علی خوّاص بُرُلُّسی (م، 939 ﻫ ) 167
75.خواند میر، غیاث الدین بن همام الدین (م،941/ 942 ﻫ ) 167
76.ابن طولون، شمس الدّین محمّد بن طولون حنفی (880 - 953 ﻫ ) 178
77.دیار بَکْری، حسین بن محمد بن الحسن ( م،966 ﻫ) 179
78.شَعْرانی، ابوالمواهب/ابو محمّد عبد الوهّاب بن أحمد بن علی (898 ـ973) 182
79.ابن حَجَر الهَیتَمی، أبوالعباس شهاب الدین أحمد بن محمّد (909 - 974 ﻫ) 185
80.سمرقندی، محمّد بن حسین بن عبد الله حسینی (م،996 ه) 191
81.جمال الدین عطاء الله بن فضل الله بن عبدالرحمن شیرازی (م،1000 ﻫ ) 192
82.ملاّ علی قاری، نورالدین علی بن سلطان محمّد هروی (م، 1014 ﻫ ) 196
83.قَرَمانی، أبو العباس أحمد بن یوسف (939 - 1019 ﻫ ) 198
84.محمّد اکرم بن محمّد علیشاه براسوی 199
85.محمود شیخانی (از علمای قرن ده و یازدهم) 202
86.سهرندی، احمد بن عبد الأحد بن زین العابدین فاروقی نقشبندی ( 971 - 1034 ﻫ ) 209
87.مجدالدین علی بن ظهیرالدین محمّد بن شیخ خلیل الله بدخشانی (زنده تا 1050ﻫ) 212
88.دهلوی، أبو المجد عبدالحقّ بخاری (958 - 1052 ﻫ ) 213
89.محمّد داراشکوه هندی (م، 1070 ﻫ) 213
90.ابن عِماد حنبلی، أبو الفلاح عبد الحی بن احمد بن محمّد عَکَری (1032 - 1089 ﻫ) 215
91.چشتی، عبد الرحمن بن بدها عباسی علوی دینتهوی أودی(1005 – 1094) 216
علمای قرن یازدهم معتقد به هویت امام مهدی
92.عصامی مکّی، عبد الملک بن حسین بن عبد الملک شافعی ( 1049 - 1111 ه) 228
93.عجیمی، أبو البقاء حسن بن علی بن یحیى (1049 - 1113 ﻫ ) 231
94.کنتوری، عطاءالله بن محمّد شریف بن تاج محمود حسینی مداری (زنده در 1119ه) 231
95.خاندان عرفای بخاری هند 232
96.شیخ محمد اکرم 235
97.محمّد بن عقیلة، جمال الدین أبو عبد الله محمّد بن أحمد بن مسعود (م 1150 ه) 240
98.محمّد معین بن محمّد امین بن طالب الله سندی (م،1161ﻫ) 242
99.شَبراوی، ابو محمّد جمالالدین عبدالله بن محمّد (1091 - 1171 ﻫ ) 243
100.عبدالنبی بن عبد الرسول عثمانی احمدنگری (زنده در 1173 هجری) 243
101.خادمی، ابو سعید محمّد بن محمّد بن مصطفى بن عثمان ( 1113 - 1176 ه) 244
102.شاه ولی الله دهلوی، ابوالفیاض قطب الدین احمد بن عبدالرحیم (1114 - 1176ﻫ) 245
علمای قرن دوازدهم معتقد به هویت امام مهدی
103.صبّان، محمّد بن علی مصری (م،1206 ﻫ ) 250
104.میرغنی، ابو السیادة عفیف الدین عبد الله بن إبراهیم بن محمّد امین (م، 1207ه) 251
105.مولوی علی اکبر بن اسد الله مودودی هندی (م، 1210ﻫ ) 251
106.سُوَیدی ابوالفوز، محمّد امین بن محمّد سعید بغدادی شافعی (1200 - 1246 ﻫ ) 252
107.قاضی جواد ساباطی، جواد ساباط ب باسیفین حسینی بصری (1188 - 1250 ﻫ ) 252
108.ابو عبداللطیف ابراهیم حلبی (م، حدود سال 1250 ﻫ ) 253
109.ابراهیم ریاحی ( 1180 - 1266 ﻫ ) 254
110.آلوسی، أبو الثناء شهاب الدین محمود بن عبدالله بغدادی شافعی (1217 - 1270ﻫ) 256
111.فاروقی، عبد الباقی بن سلیمان بن احمد عمری موصلی ( 1204 - 1279ﻫ ) 259
112.غلام سرور لاهوری(زنده در 1283 ﻫ ) 260
113.قُندوزی، سلیمان بن ابراهیم بن محمّد بن ابراهیم حسینى بلخی (1220 - 1294 ﻫ ) 261
علمای قرن سیزدهم معتقد به هویت امام مهدی
114.عدوی حمزاوی، حسن( 1221 - 1303 ه) 264
115.صدیق حسن خان، ابو الطیب ابن لطف الله حسینی بخاری قنوجی (1248 - 1307ﻫ) 269
116.شَبْلَنْجی، سید مؤمن بن حسن بن مؤمن (1252 - بعد 1308ﻫ) 270
117.باعلوی حَضْرمی، عبد الرحمن بن محمّد بن حسین بن عمر (م، 1320ﻫ) 274
118.ابو الهدى صیادی، محمّد بن خزام رفاعی حسینی(1266 - 1328ﻫ) 274
119.نَبهانی، ابو المحاسن یوسف بن اسماعیل محمّد شافعی ( 1265 - 1350ﻫ) 275
120.بهلول بهجت افندی قندوزی زنگه‌زوری (۱۲۸۸ – ۱۳۵۰ﻫ) 276
121.مولا انورشاه کشمیری الدیوبندی(1292 – 1351) 280
- محمّد ماضی ابو العزائم ( 1286 ـ 1356ﻫ) 282
123.رافعی، مصطفى صادق بن عبد الرزاق بن أحمد بن عبد القادر (1298 - 1356 ﻫ) 290
120.عبد الرحمن بن حمد بن زید مغیرى لامی حنبلی نَجدی(م، 1364ﻫ) 291
121.السید أحمد ماضى أبوالعزائم (م،1390ﻫ) 292
122.زِرِکْلی، خیر الدین بن محمود بن محمّد بن علی بن فارس(1310 - 1396ﻫ ) 292
123.مولانا رشید گنگوهی 293
علمای قرن چهاردهم معتقد به هویت امام مهدی
124.عز الدین محمود ماضى ابو العزائم (1345 ـ 1415ﻫ) 296
- سعید ایوب 297
126.محمّد ویس حیدری سوری 303
127.سامرّائی، یونس احمد 304
128.محمّد علاء الدین ماضی أبو العزائم 305
129.محمّد بن اسماعیل لیثی النمر 305
130.محمد قاسم نیازی 306
131.محمد خادم حسن گدای شاه بابا اجمیری 307
132.مولانا صوفی محمد اول قادری چشتی 308
133.محمد سعید الحسن شاه قادری 312
134.ابوسعید قاسمی 315
135.محمد نجم مصطفائی 315
136.مولانا سلیمان حافظ جی 318
124.سید محبوب الرحمان نیازی جیپوری 320
137.گلدستۀ عقائد و اعمال؛ تألیف و پیش‌کش: مجلس المدینة العلمیة(دعوت اسلامی) 327
138.نویسندۀ کتاب شواهد التجدید 332
139.نویسندۀ کتاب جنگنامه (تاریخ منظوم) 333
منابع: 335
